Ban sởi – Hiểu đúng để bảo vệ sức khỏe cho cả gia đình

Ban sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm phổ biến và nguy hiểm từng gây ra nhiều đại dịch trong lịch sử. Dù đã có vắc-xin phòng bệnh từ nhiều thập kỷ trước, song trong thời gian gần đây, tình trạng tái bùng phát bệnh sởi ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, đang khiến cộng đồng lo lắng. Không ít người vẫn lầm tưởng rằng ban sởi chỉ là một dạng phát ban thông thường và chỉ xảy ra ở trẻ nhỏ. Trên thực tế, ban sởi có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của cả người lớn nếu không được phòng ngừa và điều trị kịp thời.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về ban sởi, từ nguyên nhân gây bệnh, triệu chứng, các biến chứng nguy hiểm, đến cách phòng ngừa hiệu quả cho bản thân và người thân trong gia đình.

Ban sởi là gì? Những điều cơ bản ai cũng nên biết

Ban sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi gây ra. Virus này lây lan rất nhanh từ người sang người thông qua đường hô hấp, đặc biệt trong môi trường đông đúc hoặc khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện gần người khác. Bệnh thường gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi, tuy nhiên, người lớn chưa từng tiêm phòng hoặc chưa từng mắc bệnh cũng có nguy cơ cao bị lây nhiễm.

Triệu chứng điển hình của ban sởi là sốt cao, ho khan, chảy nước mũi, mắt đỏ và phát ban toàn thân. Ban xuất hiện sau vài ngày sốt và thường bắt đầu ở sau tai, lan dần lên mặt rồi xuống toàn thân. Ngoài ra, một dấu hiệu đặc trưng là các chấm trắng nhỏ bên trong má, gọi là dấu Koplik, xuất hiện trước khi phát ban vài ngày.

Ban sởi là bệnh nguy hiểm vì nó có thể dẫn đến nhiều biến chứng nặng như viêm phổi, viêm não, tiêu chảy mất nước, đặc biệt ở trẻ nhỏ và người có hệ miễn dịch yếu. Do đó, không nên chủ quan nếu nghi ngờ mắc bệnh.

⇒ Sản phẩm bảo vệ sức khỏe khác mà bạn có thể tham khảo thêm để nâng cao sức khỏe cho bản thân và gia đình: Migrin Plus

Nguyên nhân gây bệnh ban sởi và cách thức lây lan trong cộng đồng

Hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh và cách thức lây lan của virus sởi là bước đầu tiên để bảo vệ bản thân và người thân. Virus sởi thuộc họ Paramyxoviridae, là một loại virus có sức sống rất mạnh trong môi trường không khí, có thể tồn tại vài giờ trên các bề mặt và trong giọt bắn li ti từ người bệnh.

Virus lây lan theo những cách sau:

• Qua đường hô hấp: Đây là con đường lây chủ yếu. Khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện, virus phát tán vào không khí và người khác hít phải sẽ bị nhiễm.

• Tiếp xúc với đồ vật bị nhiễm virus: Virus có thể bám vào tay nắm cửa, bàn ghế, cốc chén và nếu người khác chạm vào rồi đưa lên mắt, mũi, miệng thì nguy cơ lây nhiễm là rất cao.

• Lây trong gia đình và trường học: Những nơi có nhiều người sinh hoạt chung như nhà trẻ, lớp học, bệnh viện, công ty… là môi trường lý tưởng để virus lây lan nhanh chóng.

Một người mắc bệnh có thể lây cho từ 12 đến 18 người khác nếu chưa được bảo vệ. Do đó, ban sởi được xem là một trong những bệnh truyền nhiễm có tốc độ lây lan nhanh nhất từng được ghi nhận.

Dấu hiệu nhận biết ban sởi qua từng giai đoạn

Việc nhận diện sớm các dấu hiệu của ban sởi sẽ giúp người bệnh được cách ly và điều trị đúng lúc, tránh lây lan ra cộng đồng. Ban sởi thường diễn tiến qua ba giai đoạn:

Giai đoạn ủ bệnh (7–14 ngày)

Trong giai đoạn này, virus xâm nhập và nhân lên trong cơ thể nhưng chưa gây ra triệu chứng rõ rệt. Người bệnh trông vẫn khỏe mạnh nhưng đã có thể lây virus sang người khác, đặc biệt là 1–2 ngày cuối trước khi phát sốt.

Giai đoạn khởi phát (3–4 ngày)

Người bệnh bắt đầu có các triệu chứng giống cảm cúm:

• Sốt cao liên tục, từ 38,5–40 độ C.

• Ho khan, chảy nước mũi, nghẹt mũi.

• Mắt đỏ, chảy nước mắt.

• Mệt mỏi, biếng ăn.

• Xuất hiện các hạt Koplik: là những nốt trắng nhỏ trong khoang miệng, gần răng hàm.

Giai đoạn toàn phát (4–7 ngày)

Ban đỏ xuất hiện và lan dần:

• Ban bắt đầu từ sau tai, lan lên mặt rồi xuống ngực, bụng và toàn thân.

• Ban sần, không ngứa, có thể kết lại thành mảng lớn.

• Sau vài ngày, ban bắt đầu mờ đi, bong vảy, để lại các vết thâm nhẹ trên da.

Sau giai đoạn toàn phát, người bệnh bắt đầu hồi phục dần nếu không có biến chứng xảy ra. Tuy nhiên, quá trình này vẫn cần theo dõi chặt chẽ, đặc biệt ở trẻ em.

Biến chứng nguy hiểm của ban sởi: Không thể xem nhẹ

Dù phần lớn bệnh nhân có thể tự khỏi sau một tuần, nhưng ban sởi vẫn có nguy cơ gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách. Các biến chứng thường gặp bao gồm:

• Viêm phổi: Là biến chứng phổ biến nhất và là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở bệnh nhân sởi, đặc biệt ở trẻ nhỏ.

• Viêm tai giữa: Gây đau tai, sốt cao, có thể dẫn đến mất thính lực nếu không điều trị kịp thời.

• Viêm não: Một biến chứng hiếm nhưng cực kỳ nguy hiểm, có thể xảy ra sau khi khỏi bệnh vài tuần, gây co giật, hôn mê, tổn thương não không hồi phục.

• Tiêu chảy nặng và mất nước: Đặc biệt nguy hiểm với trẻ sơ sinh và người già.

• Suy dinh dưỡng: Do chán ăn kéo dài, trẻ bị sởi dễ sụt cân, suy yếu sức khỏe và chậm phát triển.

Những biến chứng này có thể để lại di chứng lâu dài, thậm chí ảnh hưởng đến tính mạng. Chính vì vậy, việc phòng ngừa sởi bằng tiêm vắc-xin và theo dõi sát khi có dấu hiệu nghi ngờ là điều vô cùng cần thiết.

Ai dễ mắc bệnh ban sởi? Những đối tượng cần đặc biệt lưu ý

Không phải ai cũng có nguy cơ mắc bệnh sởi như nhau. Một số nhóm người có hệ miễn dịch yếu hoặc chưa từng được tiêm phòng sẽ dễ bị nhiễm bệnh hơn và khi mắc bệnh thì diễn biến thường nặng nề hơn so với người khỏe mạnh. Việc xác định rõ những đối tượng nguy cơ sẽ giúp cộng đồng chủ động trong việc phòng tránh và bảo vệ bản thân, đặc biệt trong mùa dịch.

Trẻ em dưới 5 tuổi, nhất là trẻ chưa được tiêm chủng hoặc mới tiêm chưa đủ liều, là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhất. Hệ miễn dịch của trẻ còn yếu, chưa hoàn thiện, nên rất dễ bị virus sởi tấn công. Ngoài ra, người lớn chưa từng mắc bệnh sởi hoặc chưa từng được tiêm phòng cũng có thể bị lây nhiễm khi tiếp xúc với nguồn bệnh.

Một số nhóm khác cũng cần đặc biệt lưu ý:

• Phụ nữ mang thai: Khi mắc sởi, thai phụ có nguy cơ sảy thai, sinh non hoặc truyền bệnh cho con. Trẻ sinh ra có thể bị nhẹ cân, suy dinh dưỡng hoặc mắc bệnh ngay từ nhỏ.

• Người có hệ miễn dịch yếu: Những người đang điều trị ung thư, mắc bệnh HIV/AIDS, hoặc sử dụng thuốc ức chế miễn dịch dễ bị biến chứng nặng nếu mắc sởi.

• Nhân viên y tế, giáo viên, người sống hoặc làm việc trong môi trường tập thể: Đây là các nhóm có nguy cơ tiếp xúc cao với nguồn bệnh nên cần đặc biệt quan tâm đến việc phòng ngừa.

Cách phòng ngừa bệnh ban sởi hiệu quả nhất hiện nay

Để có thể phòng ngừa được một cách hiệu quả nhấvới bệnh ban sởi thì chỉ có thể dựa vào vắc-xin. Vắc-xin sởi đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) công nhận là một trong những loại vắc-xin an toàn và hiệu quả nhất hiện nay. Việc tiêm vắc-xin không chỉ giúp người được tiêm tránh khỏi nguy cơ mắc bệnh mà còn góp phần tạo nên miễn dịch cộng đồng, ngăn ngừa dịch bệnh lan rộng.

Phòng bệnh ban sởi có thể thực hiện thông qua các biện pháp sau:

• Tiêm phòng đầy đủ: Trẻ em cần được tiêm 2 mũi vắc-xin sởi theo lịch tiêm chủng quốc gia, thường là mũi 1 vào lúc 9 tháng tuổi và mũi 2 khi trẻ được 18 tháng. Người lớn chưa từng mắc sởi hoặc chưa được tiêm có thể chủ động đi tiêm phòng.

• Tăng cường vệ sinh cá nhân và môi trường: Rửa tay thường xuyên, vệ sinh nhà cửa, tránh tiếp xúc gần với người đang có triệu chứng nghi ngờ sởi.

• Cách ly người mắc bệnh: Khi có người trong gia đình hoặc trường học mắc sởi, cần cách ly người bệnh ít nhất 4 ngày kể từ khi phát ban để tránh lây lan cho người khác.

• Nâng cao sức đề kháng: Bổ sung đầy đủ dinh dưỡng, nghỉ ngơi hợp lý, luyện tập thể thao để tăng cường hệ miễn dịch cho cả trẻ em và người lớn.

Việc phòng bệnh cần sự phối hợp giữa cá nhân, gia đình và cộng đồng. Một người được tiêm phòng đầy đủ sẽ góp phần bảo vệ cho những người xung quanh, đặc biệt là trẻ sơ sinh chưa đến tuổi tiêm chủng hoặc người có miễn dịch yếu.

Chẩn đoán bệnh ban sởi: Làm sao để phân biệt với các bệnh phát ban khác?

Trong thực tế, không ít người nhầm lẫn ban sởi với các bệnh khác có triệu chứng phát ban như sốt phát ban do virus khác, sốt xuất huyết, hoặc dị ứng da. Việc chẩn đoán đúng bệnh sẽ giúp điều trị hiệu quả và hạn chế biến chứng. Để chẩn đoán sởi, bác sĩ sẽ dựa vào cả triệu chứng lâm sàng và xét nghiệm máu.

Các yếu tố giúp phân biệt ban sởi gồm:

• Sốt cao liên tục trong vài ngày, kèm theo ho, chảy mũi, mắt đỏ.

• Dấu hiệu hạt Koplik đặc trưng trong miệng.

• Ban xuất hiện sau 3–4 ngày sốt, theo trình tự từ sau tai lan ra toàn thân.

• Ban không ngứa, màu đỏ, lan rộng và dính liền nhau thành từng mảng.

Trong trường hợp cần thiết, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm máu để phát hiện kháng thể IgM đặc hiệu với virus sởi. Ngoài ra, các xét nghiệm khác như công thức máu, X-quang phổi cũng có thể được thực hiện nếu nghi ngờ có biến chứng viêm phổi hoặc các vấn đề liên quan.

Điều trị ban sởi như thế nào để tránh biến chứng?

Hiện tại, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho virus sởi. Việc điều trị chủ yếu là chăm sóc hỗ trợ, nâng cao thể trạng, giảm triệu chứng và theo dõi biến chứng. Người bệnh cần được nghỉ ngơi tuyệt đối, ăn uống đủ chất, uống nhiều nước và theo dõi sát tình trạng sức khỏe trong suốt thời gian phát bệnh.

Các biện pháp điều trị hỗ trợ bao gồm:

• Hạ sốt đúng cách bằng thuốc paracetamol, lau mát cơ thể.

• Bổ sung vitamin A theo hướng dẫn của bác sĩ, đặc biệt ở trẻ em để giảm nguy cơ biến chứng.

• Chăm sóc mắt, mũi, miệng sạch sẽ bằng nước muối sinh lý.

• Dinh dưỡng đầy đủ: Ăn thức ăn dễ tiêu, uống nước trái cây, sữa và các loại thực phẩm giàu vitamin.

• Theo dõi sát các dấu hiệu biến chứng như khó thở, ho kéo dài, tiêu chảy nặng, co giật…

Nếu thấy người bệnh có dấu hiệu bất thường, cần đưa tới cơ sở y tế ngay để được điều trị kịp thời. Tuyệt đối không tự ý dùng thuốc kháng sinh, kháng viêm hoặc các loại thuốc dân gian chưa được kiểm chứng vì có thể làm bệnh trầm trọng hơn.

Những điều cần biết thêm để bảo vệ cộng đồng trước nguy cơ bùng phát dịch sởi

Bên cạnh việc phòng ngừa cá nhân, mỗi người trong cộng đồng cũng có trách nhiệm góp phần ngăn chặn sự bùng phát dịch bệnh. Trong bối cảnh dịch sởi có dấu hiệu gia tăng, đặc biệt tại một số địa phương có tỷ lệ tiêm chủng thấp, việc tuyên truyền, nâng cao nhận thức là điều cần thiết hơn bao giờ hết.

Một số điều quan trọng cần lưu ý:

• Không chủ quan với ban sởi: Dù bạn đã từng mắc sởi hoặc đã tiêm phòng, hãy luôn cảnh giác khi có triệu chứng nghi ngờ.

• Giữ khoảng cách với người nghi nhiễm: Không nên tiếp xúc gần hoặc đến nơi đông người khi đang có dấu hiệu bệnh.

• Tham gia tiêm chủng đầy đủ cho con: Đảm bảo trẻ em trong gia đình được tiêm đúng lịch, không trì hoãn vì lý do không cần thiết.

• Cập nhật thông tin chính thống: Theo dõi thông tin dịch bệnh từ Bộ Y tế hoặc các cơ quan y tế địa phương để có biện pháp ứng phó kịp thời.

Hãy hành động ngay hôm nay – vì sức khỏe của bạn và vì một cộng đồng an toàn hơn!